1 Ptolomeus Philopator , Coningh van Egypten , treckt op tegen het leger van Antiochus de Groote , Coninck van Asien . 3 Eenen Theodotus meynt hem om te brengen, ’twelck een Iode Dositheus verhindert. 6 Hy slaet het leger van Antiochus . 8 De Ioden wenschen hem geluck over dese victorie. 9 Hy comt te Ierusalem , offert Gode offeranden, ende wil ingaen in het Heylige der Heyligen. 11 ’twelck de Priesters hem afraden. 13 maer hy wil evenwel voortgaen. 15 waer over een oploop ontsaet in de stadt, 20 die ter nauwer noodt van den Raedt gestilt wort. 21 Het volck bidt Godt met een zeer groot getier ende geroep, dat hy sulcks soude willen verhinderen.
1 ALS [de Coninck ] Philopator verstont van de gene die wedergekeert waren, dat de plaetsen, die hy in hadde gehadt, hem van Antiocho ontnomen waren, so heeft hy al sijn krijghs-volck, beyde te voet ende te peerde, op ontboden:
2 Ende nam sijn suster Arsinoen met hem, ende spoedde hem na de plaetsen lancx Raphian [gelegen ], alwaer Antiochus ende sijne krijghs-lieden haer leger hadden.
3 Ende een seker Theodotus, trachtende den aenslach te voltrecken, nam tot hem uyt de wapenen van Ptolomeus, die hem te voren betrouwt waren, de beste, ende begaf hem des nachts tot de tente van Ptolomeus, op dat hy alleen hem soude ombrengen, ende op die [wijse ] een eynde des krijghs maken.
4 Maer Dositheus, genaemt de sone Drimyli, van geboorte een Iode, doch die daer na de Wet verlaten hadde, ende vervremt was geworden van de vaderlicke insettingen, hadde hem wech-gevoert, ende eenen onedelen mensche inde tente [in sijne plaetse ] gestelt:
5 Ende als daer een harde slagh geschiedde, ende de saken meer voorspoedigh waren aen de zijde van Antiochus: so ginck Arsinoe neerstelick toe, ende badt het krijghs-volck met gekerm, ende geween, met het hayr ontdaen, dat sy haer selven, ende hare kinderen, ende wijven kloeckelijck souden te hulpe komen, ende sy beloofde den overwinners eenen yegelicken twee pont gouts te geven:
6 Ende alsoo is het geschiedt, dat de vyanden in het gevecht handt aen handt vernielt, ende dat oock vele gevangen genomen wierden.
7 Ende als [Ptolomeus ] den bedriegelicken aenslach overwonnen hadde, so nam hy voor tot de naestgelegene steden te gaen, ende haer te vermanen. Ende als hy dit gedaen, ende de Tempelen met gaven beschoncken hadde, so heeft hy sijne onderdanen moedich gemaeckt.
8 Als nu de Ioden, eenige uyt den Raet, ende uyt de Oudtste tot hem hadden afgesonden, om hem te begroeten, ende geschencken te brengen, ende over het gene geschiet was hem geluck te wenschen, so gebeurde het dat hy te meer voornam op het spoedighste tot haer te reysen:
9 Ende als hy te Ierusalem quam, ende den hooghsten Godt hadde geoffert, ende gedanckt, ende ’t gene voorts op die plaetse [plach te ] geschieden, gedaen hadde:
10 Ende als hy oock tot de [heylige ] plaetse quam, ende hem van de konste, ende cierlickheyt ontsettede, ja oock over de schoone ordeninge des Tempels verwonderde, so nam hy voor ende was van sinne in het binnenste des Tempels in te gaen.
11 Maer als dese hem seyden, dat sulcks niet en betaemde te geschieden, om dat het selfs niet geoorloft en was, noch die van haren volcke waren, noch oock allen den Priesteren daer in te gaen, als alleen den Hoogen-Priester, den Oppersten van alle [Priesteren ], ende dat maer eenmael des jaers: so en liet hy hem nochtans geensins bewegen.
12 Ia de Wet, die hem voorgelesen wierdt, verachtende, en hieldt hy geensins op hem selven daer in te dringen, seggende, dat hy daer moeste ingaen: ende hoewel sy lieden van die eere berooft zijn, so en behoort het nochtans my niet te [geschieden ]: ende hy vraeghde, waerom niemandt van die daer tegenwoordigh waren hem verhindert en hadden in den geheelen Tempel in te gaen.
13 Ende een antwoordde, [Het is ] onvoorsichtelick [gedaen ] ende dat het yets quaets beduydde: Indien dat geschiedt is, seyde [de Coninck ], om wat oorsake soude ick dan niet geheelick ingaen, het zy haer lief ofte leet?
14 Maer als de Priesters met haer geheel gewaet nedervielen, ende den hoochsten Godt baden, om haer in dien aenstaenden noodt te willen helpen, ende het gewelt [des Conincks ] die booselick in drongh, te bedwingen: als sy oock den Tempel met geroep ende met geween vervulden, doe verschrickten de gene, die hier ende daer inde stadt overgebleven waren, ende quamen uytgeloopen, achtende dattet yet verborgens was, ’t gene daer gedaen was.
15 Oock zijn de dochters, die in hare kameren besloten waren, met hare moeders uytgeloopen, ende bestroyden het hayr met stof, ende lieten het hangen, ende vervulden de straten met klagen, ende suchten.
16 Ende die oock onlancks uytgelaten waren, verlieten niet alleen de gene die verordineert waren om [den Coninck ] te gemoet te gaen, maer oock hare betamelicke schaemte: ende sy maeckten een onordentelick geloop in de stadt.
17 Ia daer en boven beyde moeders ende voedster-vrouwen verlieten de jongh-geboren kinderkens hier ende daer, sommige in de huysen, sommige op de straten: ende sy liepen sonder ophouden te hoop in het hooghste des Tempels:
18 Ende daer was menigerley gesmeeck van de gene, die daer in ’t samen gekomen waren, tegen ’t gene onheylighlick van hem onderstaen wierd.
19 Daer benevens sommige der burgers haer verstoutende en wilden het niet lijden: als eyndelick aenhieldt, ende sijn voornemen gedacht te volbrengen, doe riepen sy, datmen de wapenen aengrijpen ende mannelick voor de vaderlicke Wet sterven soude, ende sy maeckten aen die plaetse een groote verbitteringe.
20 Ende als sy ter nauwer noodt van den Raedt ende de Oudste gestilt waren, so begaven sy haer wederom tot den selfden plicht des gebedts.
21 Het gemeyne volck nu was daerentusschen, gelijck te voren, besigh met bidden: maer de Oudste, die om den Coninck stonden, versochten allesins sijn hooveerdigh gemoet van het voorgenomen opset af te wenden.
22 Doch hy hem verstoutende, ende alles in de windt slaende, tradt oock toe, ende meynde een eynde te maken van ’t gene te voren geseght is.
23 Daerom de gene oock, die om den Coninck stonden, als sy dit sagen, so hebben sy haer gekeert, om met de onse hem aen te roepen, die alle kracht heeft, dat hy in den tegenwoordigen [noot ] te hulpe wilde komen, ende niet oversien dese onwettelicke ende hooveerdige daet.
24 Ende uyt het seer dick, ende moeyelick te samen gebracht geschreeuw des volcks, onstont een geroep dat niet en was te vergelijcken.
25 Want het scheen dat niet alleen de menschen, maer oock de mueren, ja de geheele vloer, eenen weerklanck gaven, als of sy nu alle de doodt liever hadden dan de besmettinge van die plaetse.
1 Ptolomeus Philopator , Koningh van Egypten, treckt op tegen het leger van Antiochus de Groote , Koningh van Asien . 3 Eenen Theodotus meynt hem om te brengen, het welck een Iode Dositheus verhindert. 6 Hy slaet het leger van Antiochus . 8 De Ioden wenschen hem geluck over dese victorie. 9 Hy komt te Ierusalem , offert Gode offeranden, ende wil in gaen in het Heylige der heyligen. 11 het welck de Priesters hem afraden. 13 maer hy wil evenwel voort gaen. 15 waer over een oploop ontstaet in de stadt, 20 die ter nauwer noot van den Raet gestilt wort. 21 Het volck bidt Godt met een seer groot getier ende geroep, dat hy sulcks soude willen verhinderen.
1 ALS [de Koningh ] Philopator verstont van de gene die weder gekeert waren, dat de plaetsen, die hy in hadde gehadt, hem van Antiocho ontnomen waren, soo heeft hy al sijn krijghsvolck, beyde te voet ende te peerde, op ontboden:
2 Ende nam sijn suster Arsinoen met hem, ende spoedde hem na de plaetsen langhs Raphian [gelegen ,] alwaer Antiochus ende sijne krijghslieden haer leger hadden.
3 Ende een seker Theodotus, trachtende den aenslagh te voltrecken, nam tot hem uyt de wapenen van Ptolomeus, die hem te voren betrouwt waren, de beste, ende begaf hem des nachts tot de tente van Ptolomeus, op dat hy alleen hem soude ombrengen, ende op die [wijse ] een eynde des krijghs maken.
4 Maer Dositheus, genaemt de sone Drimyli, van geboorte een Iode, doch die daer na de wet verlaten hadde, ende vervreemt was geworden van de vaderlicke insettingen, hadde hem wech gevoert, ende eenen onedelen mensche in de tente [in sijne plaetse ] gestelt: ende het gebeurde, dat dese de straffe droegh van hem.
5 Ende als daer een harde slagh geschiedde, ende de saken meer voorspoedigh waren aen de zijde van Antiochus: soo gingh Arsinoe neestelick toe, ende badt het krijghsvolck met gekerm, ende geween, met het hayr ontdaen, dat sy haer selven, ende hare kinderen, ende wijven kloeckelick souden te hulpe komen, ende sy beloofde den overwinners eenen yegelicken twee pont gouts te geven:
6 Ende alsoo is het geschiet, dat de vyanden in het gevecht hant aen hant vernielt, ende dat oock vele gevangen genomen wierden.
7 Ende als [Ptolomeus ] den bedrieghlicken aenslagh overwonnen hadde, soo nam hy voor tot de naestgelegene steden te gaen, ende haer te vermanen. Ende als hy dit gedaen, ende de tempelen met gaven beschoncken hadde, soo heeft hy sijne onderdanen moedigh gemaeckt.
8 Als nu de Ioden, eenige uyt den Raet, ende uyt de Oudtste tot hem hadden afgesonden om hem te begroeten, ende geschencken te brengen, ende over het gene geschiet was hem geluck te wenschen, soo gebeurde het dat hy te meer voor nam op het spoedighste tot haer te reysen:
9 Ende als hy te Ierusalem quam, ende den hooghsten Godt hadde geoffert, ende gedanckt, ende het gene voorts op die plaetse [plagh te ] geschieden, gedaen hadde:
10 Ende als hy oock tot de [heylige ] plaetse quam, ende hem van de konste, ende cierlickheyt ontsettede, ja oock over de schoone ordeninge des tempels verwonderde, soo nam hy voor ende was van sinne in het binnenste des tempels in te gaen.
11 Maer als dese hem seyden, dat sulcks niet en betaemde te geschieden, om dat het selfs niet geoorloft en was, noch die van haren volcke waren, noch oock allen den Priesteren daer in te gaen, als alleen den Hoogenpriester, den Oppersten van alle [Priesteren ,] ende dat maer een mael des jaers: soo en liet hy hem nochtans geensins bewegen.
12 Ia de wet, die hem voorgelesen wiert, verachtende, en hieldt hy geensins op hemselven daer in te dringen, seggende, dat hy daer moeste ingaen: ende hoewel sy lieden van die eere berooft zijn, soo en behoort het nochtans my niet te [geschieden :] ende hy vraeghde, waerom niemant van die daer tegenwoordigh waren hem verhindert en hadden in den geheelen tempel in te gaen.
13 Ende een antwoordde, [Het is ] onvoorsichtelick [gedaen ] ende dat het yets quaets beduydde: Indien dat geschiet is, seyde de [de Koningh ,] om wat oorsake soude ick dan niet geheelick ingaen, het zy haer lief ofte leet?
14 Maer als de Priesters met haer geheel gewaet neder vielen, ende den hooghsten Godt baden, om haer in dien aenstaenden noot te willen helpen, ende het gewelt [des Koninghs ] die booselick indrongh, te bedwingen: als sy oock den tempel met geroep ende met geween vervulden, doe verschrickten de gene, die hier ende daer in de stadt over gebleven waren, ende quamen uyt geloopen, achtende dat het yet verborgens was, het gene daer gedaen was.
15 Oock zijn de dochters, die in hare kameren besloten waren, met hare moeders uytgeloopen, ende bestroyden het hayr met stof, ende lieten het hangen, ende vervulden de straten met klagen, ende suchten.
16 Ende die oock onlanghs uytgelaten waren, verlieten niet alleen de gene die verordineert waren om [den Koningh ] te gemoet te gaen, maer oock hare betamelicke schaemte: ende sy maeckten een onordentelick geloop in de stadt.
17 Ia daer en boven beyde moeders ende voedstervrouwen verlieten de jonghgeboren kinderkens hier ende daer, sommige in de huysen, sommige op de straten: ende sy liepen sonder ophouden te hoop in het hooghste des tempels:
18 Ende daer was menigerley gesmeeck van de gene, die daer in t’samen gekomen waren, tegen het gene onheylighlick van hem onderstaen wiert.
19 Daer benevens sommige der burgers haer verstoutende en wilden het niet lijden: als hy eyndelick aenhieldt, ende sijn voornemen gedacht te volbrengen, doe riepen sy, dat men de wapenen aengrijpen ende mannelick voor de vaderlicke wet sterven soude, ende sy maeckten aen die plaetse een groote verbitteringe.
20 Ende als sy ter nauwer noot van den Raet ende de Oudtste gestilt waren, soo begaven sy haer wederom tot den selfden plicht des gebedts.
21 Het gemeyne volck nu was daer en tusschen, gelijck te voren, besigh met bidden: maer de Oudtste, die om den Koningh stonden, versochten allesins sijn hoovaerdigh gemoedt van het voorgenomen opset af te wenden.
22 Doch hy hem verstoutende, ende alles in de wint slaende, tradt oock toe, ende meynde een eynde te maken van het gene te voren geseght is.
23 Daerom de gene oock, die om den Koningh stonden, als sy dit sagen, soo hebben sy haer gekeert, om met de onse hem aen te roepen, die alle kracht heeft, dat hy in den tegenwoordigen [noot ] te hulpe wilde komen, ende niet oversien dese onwettelicke ende hoovaerdige daet.
24 Ende uyt het seer dick, ende moeijelick te samen gebracht geschreeuw des volcks, ontstont eeu geroep dat niet en was te vergelijcken.
25 Want het scheen dat niet alleen de menschen, maer oock de mueren, ja de geheele vloer, eenen weerklanck gaven, als of sy nu alle de doot liever hadden dan de besmettinge van die plaetse.
