1 De tweede verklaert dat de Koningh de sterckte is. 13 De derde, welck was Zerubabel, dat de Vrouwen de sterckste zijn, 33 ende de Waerheyt. 41 welcke spreucke de wijste geoordeelt wordt. 47 waerom hy van den Koningh Dario brieven verkrijght om Ierusalem wederom te mogen bouwen. 58 Waer over hy den Heere danckt, 61 ende sulcks sijne broederen bekent maeckt.
1 DOe begon de tweede te spreken, die gheseght hadde van de sterckte des Koninghs, ende seyde:
2 O Mannen, en zijn niet de Menschen de sterckste, die het Lant ende de Zee bemachtigen, ende alles wat daer in is?
3 De Koningh nu overtreft ende overheert die, ende regeert die, ende alles wat hy haer seght, dat gehoorsamen sy.
4 Indien hy haer seght dat sy d’een den anderen sullen oorloge aendoen, sy doen ’t: ende indien hy haer uytsendt tegen hare vyanden, sy gaen: sy slechten de bergen, ende de muyren, ende de torens.
5 Sy slaen doodt, ende worden doodt geslagen, ende het woordt des Koninghs en sullen sy niet overtreden: ende indien sy overwinnen, so brengen sy alles den Koningh: ende wat sy gerooft hebben, ende alle andere dingen.
6 Ende alle die in den krijgh niet en gaen, noch oorloge en voeren, maer het landt bouwen, wanneer sy gezaeyt hebben, ende nu maeijen, soo brengen sy den Koningh [schattinge :] ende d’een dwinght d’andere om schattinge den Koning toe te brengen, daer die maer een alleen is.
7 Indien hy seght, datmen doode, soo dooden sy: indien hy seght datmen aflate, soo laten sy af.
8 Seght hy datmen slae, so slaen sy: segt hy datmen verwoeste, so verwoesten sy: segt hy datmen bouwe, so bouwen sy.
9 Seght hy datmen afbreke, soo breken sy af: seght hy datmen plante, soo planten sy:
10 Ende alle sijn volck, ende sijne heyrlegers sijn hem gehoorsaem.
11 Daer-en-boven, sit hy neder, eet hy, drinckt hy, slaept hy: soo hebben sy de wacht ringhswijse rontom hem, ende niemandt en derf wech gaen, noch sijne eygene wercken doen: ende en sijn hem niet ongehoorsaem.
12 O mannen, hoe en is dan de Koning niet de sterckste, dien men alsoo gehoorsaemt? ende hy sweegh stille.
13 De derde die van de vrouwen ende van de waerheydt hadde geseght, namelick Zerubabel, begon oock te spreken,
14 O Mannen, niet de groote Koning, noch de veelheyt der menschen, noch de wijn is de sterckste.
15 Wie is dan de gene die over haer heerscht, ofte die haer regeert? zijn ’t niet de Vrouwen? De Vrouwen hebben den Koningh ter werelt ghebracht, ende alle het volck dat de zee ende de aerde regeert, ende sy zijn uyt haer geboren.
16 Ende sy hebben selfs de ghene opgevoedt die de wijngaerden planten, uyt welcke de wijn voortkomt.
17 Ende sy selve maken de kleedingen der menschen, ende sy maken het ghene heerlick is voor de menschen, ende de menschen en konnen sonder de vrouwen niet zijn.
18 Ende indien sy goudt ende silver ende allerley fraeije saken versamelt hebben, ende een vrouwe sien die schoon is van gedaente ende van gestalte:
19 Soo verlaten sy dat alles, ende wenden de oogen op haer, ende met gapenden monde aenschouwen sy haer; ende hebben meer begeerte tot haer, dan tot het goudt ende het silver ende allerley fraeyigheydt.
20 Een mensche verlaet sijn eygen vader die hem opgevoedt heeft, ende sijn eyghen landt, ende hanght sijn eygen wijf aen.
21 Ende by de vrouwe laet hy sijn leven: ende en ghedenckt noch sijn vader, noch sijne moeder, noch sijn landt.
22 Oock hier uyt moet ghy weten dat de vrouwen u regeeren.
23 En werckt ghy niet, ende en arbeydt ghy niet? ende en geeft ghy niet alles, ende brenght het de vrouwe? Iae een man neemt sijn sweerdt, ende gaet henen op de weghen liggen, ende rooven ende stelen, ende op de Zee ende Rivieren varen:
24 Ende siet eenen Leeuw, ende gaet in duysternisse: ende wanneer hy ghestolen, ende gherooft, ende gestroopt heeft, soo brenght hy dat tot sijne Beminde.
25 Ende een man heeft sijn eyghen vrouwe liever, dan sijn vader ende sijne moeder.
26 Ende vele zijn van haer eygen sinnen berooft om der vrouwen wille, ende zijn om harent wille tot slaven gheworden.
27 Ende vele zijn omgekomen, ende zijn verworght geworden, ende hebben gesondight om der vrouwen wille.
28 Ende nu ghelooft ghy my niet? Is de Koningh niet groot in sijne macht? en vreesen niet alle landen hem aen te raken?
29 [Nochtans ] hebbe ick hem gesien, ende Apamen de dochter des wonder-grooten Bartaci, des Koninghs by-wijf, die aen de rechterhandt des Koninghs sat:
30 Ende sy nam de kroone van het hooft des Konings, ende settede die haer selven op, ende sloegh den Koningh met hare slinckerhandt.
31 Ende boven dien sagh haer de Koningh met openen monde aen, ende indien sy hem aenlachte, soo loech hy oock: ende indien sy op hem gram wierdt, soo flatteerde hy haer, op dat sy met hem versoent soude werden.
32 O mannen, hoe en zijn dan de vrouwen niet sterck, dewijle sy alsoo doen?
33 Doe sagh de Koning, ende de Groote op malkanderen. Ende hy begon te spreken van de waerheyt.
34 O mannen, en zijn niet de vrouwen sterck: groot is de Aerde, ende hooghe is de Hemel, ende snel in haren loop is de Sonne, want sy draeyt in den circkel des Hemels, ende sy keert weder in hare plaetse op eenen dagh.
35 Is die niet groot die soodanighe dingen doet? Doch de waerheyt is groot ende stercker dan alle.
36 De geheele Aerde roept de Waerheydt aen, ende de Hemel looft deselve, ende alle de wercken worden beweeght ende beven, ende by haer en is niets ongerechtigh.
37 De wijn is ongerechtig, de Koning is ongerechtig, de vrouwen zijn ongerechtigh, alle kinderen der menschen zijn ongerechtigh, ende alle soodanige hare wercken zijn ongerechtigh: ende daer en is in haer geen waerheydt, ende in hare ongerechtigheydt sullen sy vergaen.
38 Maer de waerheyt blijft, ende is sterck in der eeuwigheyt: ende sy leeft ende heerscht in alle eeuwigheden.
39 Ende by haer en is geen uytneminghe der persoonen: sy en maeckt geen onderscheyt, maer sy doet het ghene recht is, ende onthoud haer van alle het gene onrecht ende boos is, ende alle hebben sy een welbehagen in hare wercken.
40 Ende in haer oordeel en is niets ongerechtigh, ende sy is de kracht, ende het Koninckrijcke, ende de macht, ende de heerlickheyt van alle eeuwen. Gepresen zy de Godt der waerheydt.
41 Ende hy sweegh stille van spreken: ende al het volck riep doe, ende sprack doe, Groot is de waerheyt, ende is sterck boven al.
42 Doe seyde de Koning tot hem, Eyscht dat ghy wilt, [ja ] meer dander gheschreven is, ende wy sullen het u geven, overmidts ghy wijser ghevonden zijt [dan de andere ,] ende ghy sult naest my sitten, ende mijn bloedt-vriendt ghenaemt worden.
43 Doe seyde hy tot den Koningh, Gedenckt aen uwe belofte die ghy belooft hebt, van Ierusalem te sullen bouwen, op den dagh in welcken ghy uw’ Koninckrijck ontfangen hebt.
44 Ende dat ghy alle de vaten, die uyt Ierusalem genomen zijn, wederom soud senden: welcke Cyrus uytgesondert heeft doe hy beloofde Babylon te verstooren, ende hy beloofde die weder derwaerts te senden.
45 Ende ghy hebt belooft den Tempel te bouwen, welcken de Idumeen verbrant hebben: doe Iudea van de Chaldeen is verwoest geworden.
46 Ende nu dit is het ghene ick van u versoecke, Heer Koningh, ende dat ick op u begeere: ende dese is de heerlickheydt, die by my van u ge-eyscht wordt. Ick bidde dan dat ghy de belofte volbrengt, die ghy den Koningh des Hemels met uwen mondt hebt belooft te volbrengen.
47 Doe stont de Koningh Darius op, ende kuste hem: ende schreef hem de brieven aen alle de Rentmeesters, ende Landtvooghden ende Krijghs-overste, ende Vorsten: dat sy hem souden geleyde doen, ende alle die met hem opklommen om Ierusalem te bouwen.
48 Ende aen alle de Lantvooghden in Celosyrien, ende Phenicien, ende van den bergh Libanus, schreef hy brieven: dat sy Cederen-hout souden overbrengen van den bergh Libanus na Ierusalem, ende dat sy de stadt met hem souden bouwen:
49 Ende hy schreef aen alle de Ioden, die uyt sijn Koninckrijck in Iudeam op gingen van wegen de vryheyt, dat gheene Machtighe, noch Landtvooght, noch Vorst, noch Rentmeester en soude in hare deuren in gaen.
50 Ende dat het geheele landt, dat sy in hadden, voor haer sonder schattinghe soude zijn: ende dat de Idumeen de vlecken der Ioden souden verlaten , die sy ingenomen hadden.
51 Ende tot den bouw des Tempels, jaerlicx twintigh talenten souden geven: tot dat die soude volbouwt zijn.
52 Ende dat sy, om op den Altaer, na het ghebodt dat sy hadden, brandt-offeren dagelicks te offeren, noch tien andere talenten souden jaerlicks opbrengen.
53 Ende dat alle de ghene, die van Babylonien souden op gaen om de stadt te bouwen, souden vryheyt hebben, beyde sy ende hare nakomelinghen, met alle de Priesteren die [mede ] souden op gaen.
54 Ende hy schreef oock van’t onderhoud der Priesteren, ende van de Priesterlicke kleedinghe in welcke sy den dienst doen.
55 Ende hy schreef datmen den Leviten onderhoud soude geven, tot den dagh toe dat het Huys Godts soude voleyndight, ende Ierusalem soude gebouwt zijn.
56 Ende schreef datmen alle die de stadt bewaerden, soude haer deel ende besoldinge geven.
57 Ende hy sondt weder alle de vaten die Cyrus uyt Babylonien afgesondert hadde, ende alle het gene Cyrus bevolen hadde te doen, dat ordineerde hy oock te doen, ende na Ierusalem te senden.
58 Ende doe de Iongelingh uyt gingh, verhief hy sijn aenghesicht na den Hemel teghens Ierusalem over, ende danckte den Koningh des Hemels, seggende,
59 Van u is overwinninge, ende van u is de wijsheyt, ende uwe is de heerlickheyt, ende ick ben uw’ dienstknecht.
60 Gelooft zijt ghy, die my wijsheydt ghegeven hebt, ende ick dancke u, O Heere onser Vaderen.
61 Ende hy nam de brieven, ende ging henen ende trock nae Babylonien, ende hy verkondighde sulcks alle sijnen Broederen.
62 Ende sy loofden den Godt harer Vaderen, dat hy haer verquickinge, ende verlossinge gegeven hadde,
63 Om op te trecken, ende Ierusalem te bouwen, ende den Tempel daer sijnen Naem over aengeroepen wiert. Ende sy bedreven vreughde met snarenspel ende vrolickheydt, seven dagen langh.
1 De tweede verklaert dat de Coninck de sterckste is. 4 De derde, welck was Zerubabel, dat de vrouwen de sterckste zijn. 39 ende de waerheyt. 41 welcke spreucke de wijste geoordeelt wort. 47 waerom hy vanden Coninck Dario brieven verkrijgt om Ierusalem wederom te mogen bouwen. 58 Waer over hy den Heere danckt. 61 ende sulcks sijne broederen bekent maeckt.
1 DOe begon de tweede te spreken, die gesegt hadde vande sterckste des Conincks, ende seyde.
2 O mannen, en zijn niet de menschen de sterckste, die het lant ende de zee bemachtigen, ende alles wat daer in is.
3 De Coninck nu overtreft ende overheert die, ende regeert die, ende alles wat hy haer segt, dat gehoorsamen sy.
4 Indien hy haer segt dat sy d’een den anderen sullen oorloge aendoen, sy doen’t: ende indien hy haer uytsent tegen hare vianden, sy gaen: sy slechten de bergen, ende de mueren, ende de torens.
5 Sy slaen doot, ende worden doot geslagen, ende het woort des Conincks en sullen sy niet overtreden: ende indien sy overwinnen, so brengen sy alles tot den Coninck: ende wat sy gerooft hebben, ende alle andere dingen.
6 Ende alle die inden krijgh niet en gaen, noch oorloge en voeren, maer het lant bouwen, wanneer sy gezaeyt hebben, ende nu maeyen, so brengen sy den Coninck [schattinge ]: ende d’een dwingt d’andere om schattinge den Coninck toe te brengen, daer die maer een alleen is.
7 Indien hy segt, datmen doode, so dooden sy: indien hy segt datmen aflate, so laten sy af.
8 Segt hy datmen slae, so slaen sy: segt hy datmen verwoeste, so verwoesten sy: segt hy datmen bouwe, so bouwen sy.
9 Segt hy datmen afbreke, so breken sy af: segt hy datmen plante, so planten sy:
10 Ende alle sijn volck, ende sijne heyrlegers zijn hem gehoorsaem.
11 Daer-en-boven, sit hy neder, eet hy, drinckt hy, slaept hy: so hebben sy de wacht rincks-wijse rontom hem, ende niemant en derf wegh gaen, noch sijne eygene wercken doen: ende en zijn hem niet ongehoorsaem.
12 O mannen, hoe en is dan de Coninck niet de sterckste, dienmen also gehoorsaemt? ende hy sweech stille.
13 De derde die vande vrouwen ende vande waerheyt hadde gesegt, namelick Zerubabel, begon oock te spreken,
14 O mannen, niet de groote Coninck, noch de veelheyt der menschen, noch de wijn is de sterckste.
15 Wie is dan de gene die over haer heerscht, ofte die haer regeert? Zijn ’t niet de vrouwen? De vrouwen hebben den Coninck ter werelt gebracht, ende alle het volck dat de zee ende de aerde regeert, ende sy zijn uyt haer geboren.
16 Ende sy hebben selfs de gene opgevoedt die de wijngaerden planten, uyt welcke de wijn voortkomt.
17 Ende sy selve maken de kleedingen der menschen, ende sy maken ’tgene heerlick is voor de menschen, ende de menschen en konnen sonder de vrouwen niet zijn.
18 Ende indien sy gout ende silver ende allerley fraeye saken versamelt hebben, ende een vrouwe sien die schoon is van gedaente en van gestalte:
19 So verlaten sy dat alles, ende wenden de oogen op haer, ende met gapenden monde aenschouwen sy haer; ende hebben meer begeerte tot haer, dan tot het gout ende het silver ende allerley fraeyicheyt.
20 Een mensche verlaet sijn eygen vader die hem opgevoedt heeft, ende sijn eygen lant, ende hangt sijn eygen wijf aen.
21 Ende by de vrouwe laet hy sijn leven: ende en gedenckt noch sijn vader, noch sijne moeder, noch sijn lant.
22 Oock hier uyt moet ghy weten dat de vrouwen u regeren.
23 En werckt ghy niet, ende en arbeyt ghy niet? ende en geeft ghy niet alles, ende brengt het de vrouwe? Ia een man neemt sijn sweert, ende gaet henen op de wegen liggen, ende rooven ende stelen, ende op de zee ende rivieren varen:
24 Ende siet eenen leeuw, ende gaet in duysternisse: ende wanneer hy gestolen, ende gerooft, ende gestroopt heeft, so brengt hy dat tot sijne beminde.
25 Ende een man heeft sijn eygen vrouwe liever, dan sijn vader ende sijne moeder.
26 Ende vele zijn van haer eygen sinnen berooft om der vrouwen wille, ende zijn om harent wille tot slaven geworden.
27 Ende vele sijn omgekomen, ende sijn verworght geworden, ende hebben gesondight om der vrouwen wille.
28 Ende nu gelooft ghy my niet? Is de Coninck niet groot in sijne macht? en vreesen niet alle landen hem aen te raken?
29 [Nochtans ] hebbe ick hem gesien, ende Apamen de dochter des wonder-grooten Bartaci, des Conincx bywijf, die aen de rechterhant des Conincks sat:
30 Ende sy nam de kroone van het hooft des Conincks, ende settede die haer selven op, ende sloech den Coninck met hare slincker-hant.
31 Ende boven dien sach haer de Coninck met openen monde aen, ende indien sy hem aenlachte, so loech hy oock: ende indien sy op hem gram wiert, so flatteerde hy haer, op dat sy met hem versoent soude werden.
32 O mannen, hoe en zijn dan de vrouwen niet sterck, dewijle sy alsoo doen?
33 Doe sach de Coninck, ende de Groote op malkanderen. Ende hy begon te spreken van de waerheyt.
34 O mannen, en zijn niet de vrouwen sterck: groot is de aerde, ende hooge is de hemel, ende snel in haren loop is de Sonne, want sy draeyt inden cirkel des hemels, ende sy keert weder in hare plaetse op eenen dach.
35 Is die niet groot die sodanige dingen doet? Doch de waerheyt is groot ende stercker dan alle.
36 De geheele aerde roept de waerheyt aen, ende de hemel looft de selve, ende alle de wercken worden beweeght ende beven, ende by haer en is niets ongerechtich.
37 De wijn is ongerechtich, de Coninck is ongerechtich, de vrouwen zijn ongerechtich, alle kinderen der menschen zijn ongerechtich, ende alle sodanige hare wercken zijn ongerechtich: ende daer en is in haer geen waerheyt, ende in hare ongerechticheyt sullen sy vergaen.
38 Maer de waerheyt blijft, ende is sterck inder eeuwicheyt: ende sy leeft ende heerscht in alle eeuwicheden.
39 Ende by haer en is geen uytneminge der persoonen: sy en maeckt geen onderscheyt, maer sy doet ’tgene recht is, ende onthoudt haer van alle ’tgene onrecht ende boos is, ende alle hebben sy een welbehagen in hare wercken.
40 Ende in haer oordeel en is niets ongerechtich, ende sy is de kracht, ende het Coninckrijcke, ende de macht, ende de heerlickheyt van alle eeuwen. Gepresen zy de Godt der waerheyt.
41 Ende hy sweegh stille van spreken: ende al het volck riep doe, ende sprack doe, Groot is de waerheyt, ende is sterck boven al.
42 Doe seyde de Coninck tot hem, eyscht dat ghy wilt, [ja ] meer dander geschreven is, ende wy sullen’t u geven, overmits ghy wijser gevonden zijt [dan d’andere ], ende ghy sult naest my sitten, ende mijn bloet-vrient genaemt worden.
43 Doe seyde hy tot den Coninck, Gedenckt aen uwe belofte die ghy belooft hebt, van Ierusalem te sullen bouwen, op den dach in welcken ghy uw’ Coninckrijck ontfangen hebt.
44 Ende dat ghy alle de vaten, die uyt Ierusalem genomen zijn, wederom soudt senden: welcke Cyrus uytgesondert heeft doe hy beloofde Babylon te verstooren, ende hy beloofde die weder derwaerts te senden.
45 Ende ghy hebt belooft den Tempel te bouwen, welcken de Idumeen verbrant hebben: doe Iudea vande Chaldeen is verwoest geworden.
46 Ende nu dit is ’tgene ick van u versoecke, Heer Coninck, ende dat ick op u begeere: ende dese is de heerlickheyt, die by my van u ge-eyscht wort. Ick bidde dan dat ghy de belofte volbrengt, die ghy den Coninck des hemels met uwen mont hebt belooft te volbrengen.
47 Doe stont de Coninck Darius op, ende kuste hem: ende schreef hem de brieven aen alle de Rentmeesters, ende Lant-vooghden ende Crijchs-overste, ende Vorsten: dat sy hem souden geleyde doen, ende alle die met hem opklommen om Ierusalem te bouwen.
48 Ende aen alle de Lantvooghden in Celosyrien, ende Phenicien, ende van den berch Libanus, schreef hy brieven: dat sy Cederen hout souden overbrengen van den berch Libanus na Ierusalem, ende dat sy de Stadt met hem souden bouwen:
49 Ende hy schreef aen alle de Ioden, die uyt sijn Coninckrijck in Iudeam opgingen van wegen de vryheyt, dat geene Machtige, noch Lant-vooght, noch Vorst, noch Rent-meester en soude in hare deuren ingaen.
50 Ende dat het geheele lant, dat sy in hadden, voor haer sonder schattinge soude sijn: ende dat de Idumeen de vlecken der Ioden souden verlaten, die sy ingenomen hadden.
51 Ende tot den bouw des Tempels, jaerlicks twintich talenten souden geven: tot dat die soude volbouwt zijn.
52 Ende dat sy, om op den altaer, na het gebot dat sy hadden, brant-offeren dagelicks te offeren, noch thien andere talenten souden jaerlicks opbrengen.
53 Ende dat alle de gene, die van Babylonien souden opgaen om de Stadt te bouwen, souden vryheyt hebben, beyde sy ende hare nakomelingen, met alle de Priesteren die [mede ] souden opgaen.
54 Ende hy schreef oock van het onderhoudt der Priesteren, ende van de Priesterlicke kleedinge in welcke sy den dienst doen.
55 Ende hy schreef datmen den Leviten onderhout soude geven, tot den dach toe dat het huys Gods soude voleyndight, ende Ierusalem soude gebouwt zijn.
56 Ende schreef datmen alle die de Stadt bewaerden, soude haer deel ende besoldinge geven.
57 Ende hy sont weder alle de vaten die Cyrus uyt Babylonien afgesondert hadde, ende al ’tgene Cyrus bevolen hadde te doen, dat ordineerde hy oock te doen, ende na Ierusalem te senden.
58 Ende doe de Iongelinck uytginck, verhief hy sijn aengesicht na den hemel tegens Ierusalem over, ende danckte den Coninck des hemels, seggende,
59 Van u is overwinninge, ende van u is de wijsheyt, ende uwe is de heerlickheyt, ende ick ben uw’ dienst-knecht.
60 Gelooft zijt ghy, die my wijsheyt gegeven hebt, ende ick dancke u, o Heere onser vaderen.
61 Ende hy nam de brieven, ende ginck henen ende trock na Babylonien, ende hy verkondighde sulcks alle sijnen broederen.
62 Ende sy loofden den Godt harer vaderen, dat hy haer verquickinge, ende verlossinge gegeven hadde,
63 Om op te trecken, ende Ierusalem te bouwen, ende den Tempel daer sijnen naem over aengeroepen wiert. Ende sy bedreven vreughde met snarenspel ende vrolickheyt, seven dagen lanck.
